Normes Sociales

Standardy socjalne i certyfikaty w Unii Europejskiej

1 Wprowadzenie

2 Krótki przegląd tematu

3 Co oznacza „Zrównoważony Rozwój”?

3.1 „Trójkąt Zrównoważonego Rozwoju”

3.2 Kryteria społeczne

3.3 Model drzewa

4 Możliwości współdziałania związków zawodowych

4.1 Globalny Pakt Narodów Zjednoczonych

4.2 Związki zawodowe a koncepcja Zrównoważonego Rozwoju

4.3 Europejski Dialog Społeczny

4.4 Europejska Komisja Gospodarczo-Społeczna

4.5 Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw

4.6 Forest Stewardship Council

4.7 Program Flower Label

4.8 Inicjatywy na szczeblu krajowym

5 Związkowa współpraca ponadgraniczna

Załącznik

6.1 Postulaty

6.2 Bibliografia i adresy poczty elektronicznej

1 Wprowadzenie

Globalizacja, integracja europejska i dyskusja wokół pojęcia Zrównoważonego Rozwoju to niektóre z haseł, które opisują przemiany zachodzące w krajach Unii Europejskie w ostatnich latach. Głównym problem rozszerzenia Unii Europejskiej na Wschód jest olbrzymia dysproporcja w dochodach między obecnymi i przyszłymi krajami członkowskimi Unii oraz wysoki odsetek zatrudnionych w rolnictwie nowych krajów członkowskich.

Jeśli nie podjęte zostaną żadne kroki, należy liczyć się ze wzrostem bezrobocia w tych krajach, procesem koncentracji zakładów pracy i przypadkami załamania strukturalnego. Również w „dawnych krajach członkowskich dojdzie do zaostrzenia się sytuacji na rynku pracy. Często w celu przezwyciężenia tych kryzysowych zjawisk uprawia się jednostronną politykę – w tym także w sferze gospodarki – ukierunkowaną na osiągnięcie doraźnych gospodarczych efektów i celów.

Dzięki akceptowanej na całym świecie przewodniej wizji „Zrównoważonego Rozwoju“ mają zostać wypracowane obok ekonomicznych także społeczne i ekologiczne przyszłościowe kryteria między ludźmi na całym świecie.

Związki zawodowe uczestniczą wraz z innymi grupami interesu w nadawaniu kształtu tym procesom. Są one niejako ekspertem w kształtowaniu przyszłości zwłaszcza w sprawach socjalnych. Muszą i zatroszczą się o to, by uwzględniano interesy pracownicze i ludzi o słabej pozycji społecznej, a także o społecznie akceptowalny przebieg przeobrażeń.

W ramach procesu „Zrównoważonego Rozwoju“ stawia się na udział możliwie wielu ludzi w procesach rozwojowych. Związkowcy całego świata angażują się na rzecz lepszych warunków pracy i poziomu życia, przeciw dyskryminacji i nędzy, opowiadają się za większą ochroną przyrody i środowiska, a także za Trwałością i bezpieczeństwem pracy w zakładzie.

W niniejszej broszurze chcemy przedstawić istniejące przesłanki aktywności związkowej. Niektóre rzeczy będą nowe, zwłaszcza dla nowych krajów członkowskich. Chcemy pokazać, że działanie się opłaca i zachęcić do podejmowanie własnej inicjatywy.

Związki zawodowe nie mogą jednak robić wszystkiego same. Potrzebują w swej pracy wsparcia. Niniejsza broszura powstała w ramach projektu oświatowego, wspieranego przez Federalne Ministerstwo Gospodarki i Pracy. Dziękujemy Ministerstwu za tę pomoc. Dziękujemy również Zarządowi Federalnemu Niemieckiej Federacji Związków Zawodowych DGB za wkład w przygotowanie projektu.

Specjalne podziękowania z naszej strony należą się wszystkim tym, którzy podczas seminariów uczestniczyli w wypracowaniu odpowiednich informacji.

2 Krótki przegląd tematu

W 2001 roku Unia Europejska uchwaliła w Göteborgu strategię tzw. Zrównoważonego Rozwoju. Zobowiązano wszystkie kraje unijne do prowadzenia polityki ekonomicznej, ekologicznej i dającej się akceptować społecznie. W urzeczywistnianiu tej strategii winny również wziąć udział także wszystkie nowe kraje członkowskie. Jej realizacja jest wielkim wyzwaniem dla wszystkich jej uczestników, a jej powodzenie zależy w głównej mierze od tego, na ile decyzje podejmowane będą przez grupy ważne społecznie. Do tych ważnych grup i podmiotów zaliczają się także związki zawodowe.

Dialog Społeczny i dialog europejski nt. Zrównoważonego Rozwoju są dziś gwarantem takiego właśnie kształtu przyszłości. Zarówno Dialog Społeczny, jak i wizja Zrównoważonego Rozwoju bazują na uczestnictwie podmiotów, które postrzega się jako nośniki dalszego rozwoju. O ile w przypadku Dialogu Społecznego głównym punktem ciężkości działań jest rozwój sfery spraw socjalnych, to uznawana na całym świecie strategia Zrównoważonego Rozwoju, którą powinna kierować się polityka Unii Europejskiej, jest próbą połączenia w jedno trzech wymiarów: ekonomicznego, ekologicznego i społecznego.

Strategia Zrównoważonego Rozwoju łączy się ze znacznymi przeobrażeniami. Oprócz Rozwoju nowych technologii i skutków ekologicznie przeprowadzanej modernizacji, np. dla miejsc pracy, tematem debaty jest także wzorzec naszego dobrobytu. Niezależnie od kontrowersji wokół różnych modeli przyszłości, większość uczestników dyskusji jest zgodna co do tego, że będą wygrani i przegrani nadchodzącego procesu. Bezrobociem zagrożone są całe branże, zaś wiele rządów próbuje redukować systemy zabezpieczeń społecznych. Dlatego też wydaje się ważnym, by już wcześniej opisywać zachodzące trendy, wypracowywać pozytywne koncepcje i łagodzić negatywne skutki rozwoju.

Głównym problemem jest jednak to, że w dyskusji o Zrównoważonym Rozwoju uwzględniono jak dotąd zbyt mało aspektów socjalnych. Istnieje też niesłychanie wiele niejasności co do tego, czym w istocie jest, ew. czym mógłby być socjalny Zrównoważony Rozwój. Powodem tego, jest również brak podzielanej przez wszystkich definicji, co należy rozumieć pod słowem „socjalny” w ramach dyskusji o Zrównoważonym Rozwoju. Dotychczasowe próby takiej definicji cierpią głównie z powodu niedoceniania samego tematu i mogą w najlepszym razie dostarczyć ewentualnie jedynie opisów o bardziej ogólnym charakterze. Dlatego też w przypadku większości sektorów gospodarki i branż istnieje więcej pytań niż odpowiedzi. Ponadto dyskusja ta toczy się przede wszystkim w sferze nauki i w niektórych kręgach czołówki przedsiębiorców, nie odpowiada to więc zasadzie partycypacji. Odbywa się ona zatem bez udziału znaczących czynników i należy powątpiewać, czy jej wyniki uzyskają akceptację konieczną dla realizacji strategii.

Tymczasem podejmowane są już inicjatywy będące próbą zlikwidowania tych deficytów. Zwłaszcza koncepcja Corporate Social Responsibility (CSR) zawarta w Zielonej Księdze Komisji Europejskiej z 2001 roku pt. “Europejskie Uwarunkowania Społecznej Odpowiedzialności Przedsiębiorstw“, ale także konkretne etykiety (Labels), jak np. certyfikat Forest Stewart Council - (FSC) i Program Flower Label (FLP) mają na celu wdrożenie procesów stworzenia równowagi między wspomnianymi trzema filarami Zrównoważonego Rozwoju.

Na przyszłość ważne będzie wypracowanie standardów socjalnych, umożliwiających działającym podmiotom kontrolę oraz dalszy rozwój sytuacji społecznej. I tu pojawia się wyzwanie dla związków zawodowych, by silniej podnosić kwestę interesów pracowniczych.

Podpisanie przez przedstawicieli czeskich, polskich i niemieckich związków zawodowych oraz organizacji związkowych na szczeblu unijnym porozumienia o współpracy przy realizacji standardów socjalnych.

3 Co oznacza pojęcie „Zrównoważony Rozwój”?

Termin "Sustainable Development" (trwały ew. ustawiczny, ciągły rozwój) wyznaczył wraz z ukazaniem się Raportu Końcowego p. Brundtland "Our Common Future" (World Commission on Environment and Development) ogólne ramy światowej debaty nt. przyszłości po roku 1987. Wychodzi się w niej z założenia, że ludzkość jest w stanie "zbudować przyszłość, nacechowaną większym dobrobytem, sprawiedliwością społeczną i bezpieczeństwem socjalnym i rozwinąć procesy, umożliwiające zaspokajanie obecnych potrzeb, bez jednoczesnego zamykania przyszłym pokoleniom możliwości pokrywania ich własnych potrzeb." (Raport p. Brundtland,  s. 1) Raport podkreśla ścisły związek celów ekologicznych i społecznych. Jednakże taka jedność celów była przynajmniej po dziś dzień w zbyt małym stopniu tematem debaty. Nie była też dostatecznie poddawana konkretyzacji.

Sam termin stał się centralną myślą przewodnią globalnej dyskusji nt. środowiska po konferencji ONZ nt. Środowiska naturalnego i rozwoju, jaka odbyła się w 1992 roku w Rio de Janeiro, kiedy to 178 krajów zobowiązało się do wypracowania swych własnych strategii Przyszłościowego Rozwoju.

Najistotniejsze jej wyniki podsumowano w ramach tzw. Agendy 21, będącej połączeniem zasady ekonomicznej stabilności, zachowania ekologicznej i funkcjonalnej zdolności gospodarowanie zasobami naturalnymi oraz społecznej sprawiedliwości. Tych trzech aspektów nie można od siebie oddzielać ani tym bardziej nawzajem sobie przeciwstawiać.

3.1 Stanowią one bowiem tzw. trójkąt Zrównoważonego Rozwoju

Zasada Zrównoważonego Rozwoju ma umożliwić obecnemu pokoleniu realizację jego potrzeb bez stwarzania zagrożenia dla zaspokajania potrzeb przyszłych pokoleń. Do tego konieczne jest zachowanie naszych zasobów naturalnych, umożliwiających dalszy gospodarczy rozwój i gwarantujących godne warunki życia.

Pojęcie trójkąta Zrównoważonego Rozwoju wskazuje na problem równoprawnego traktowania trzech aspektów: ekologii, ekonomii oraz wymiaru społecznego i stanowi podstawową zasadę owego rozwoju. Nie ma natomiast zgodności co do tego, jak miałyby wyglądać konkretne treści tychże aspektów. Dokładne cele mają wynegocjować poszczególne ważne społecznie grupy. Jest przy tym oczywiste, że poszczególne interesy mogą prowadzić do konfliktów. Związki zawodowe muszą uczestniczyć w tym procesie wnosząc do debaty prawomocne interesy swoich członków.

Niektóre spośród ogólnych treści, jakie „przebiły się“ w dotychczasowej dyskusji to:

Uczestnicy konferencji w Rio podkreślali, że zasada Przyszłościowego Rozwoju wymaga daleko idącej zmiany naszego sposoby gospodarowania i stylu życia. Efektem tego mogą być niepewność co do indywidualnych skutków, obawy o przyszłość i ewentualne, potencjalne konflikty.

Dlatego też konieczne procesy decyzyjne muszą być jawne i zrozumiałe dla wszystkich obywateli, tak aby wykorzystywanie dóbr naturalnych stało się społecznie akceptowanie. Stąd też w ramach Agendy 21 postuluje się udział wszystkich ważnych społecznie grup.

Proces takich konsultacji odbywa się regularnie od 1992 roku pod kierownictwem Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ). Każdego roku w Nowym Jorku obraduje Komisja do Spraw Zrównoważonego Rozwoju (CSD), gdzie przy udziale politycznych przedstawicieli narodów i wszystkich ważnych społecznie grup (tzw. Stakeholder) debatuje się o centralnych problemach i kwestiach. Obecnie dziewięć takich grup, uznanych przez ONZ za społecznie ważne – w tym także związki zawodowe – deleguje swoich przedstawicieli do Nowego Jorku.

Również Komisja Europejska zajmuje się od 1992 roku problemami Zrównoważonego Rozwoju. I tak tytuł piątego programu akcji na rzecz środowiska z tego samego roku brzmiał: „Na rzecz Zrównoważonego i Ekologicznego Rozwoju”.

W czerwcu 2001 roku Rada Europejska uchwaliła w Göteborgu unijną strategię Zrównoważonego Rozwoju, rozszerzając tym samym o filar ekologiczno-polityczny strategię lizbońską, która obejmowała dotąd jedynie wymiar społeczny i gospodarczy.

We wnioskach końcowych przewodnictwa Szwecji w UE przejęto główne zarysy uchwalonej przez Komisję Europejską w maju 2001 roku „Strategii Unii Europejskiej na rzecz Trwałego, Przyszłościowego Rozwoju”. Wezwano przy tym Komisję do zajęcia się unijnym wkładem na rzecz Zrównoważonego Rozwoju w wymiarze światowym i wypracowanie szeregu strategicznych aspektów w kontekście przewidywanego zawarcia „ogólnoświatowego paktu” podczas szczytu Johannesburgu (sierpień - wrzesień 2002 r.).

3.2 Kryteria społeczne

Choć nie ma jeszcze konkretów koncepcji Trwałego, Przyszłościowego Rozwoju w poszczególnych sektorach, które byłyby ogólnie akceptowane, to coraz wyraźniej zaznacza się płaszczyzna celów. Ważne punkty w obszarze społecznego, Trwałego, Przyszłościowego Rozwoju to zwłaszcza:

• społeczna odpowiedzialność kadry zarządzającej wobec pracowników i zewnętrznych Stakeholder
• polityka personalna i przyszłość miejsc pracy
• wypłacanie godziwego wynagrodzenia za pracę
• zapewnienie odpowiedniego poziomu miejsca pracy
• bezpieczeństwo i higiena pracy
• zapobieganie społecznej dyskryminacji 
• dotrzymywanie postanowień układów zbiorowych pracy
• szkolenie i doskonalenie zawodowe w kategoriach prawa do permanentnego uczenia się
• możliwość zrzeszania się pracowników
• uczestnictwo pracowników w procesach wewnątrzzakładowych

Zdolności naszego społeczeństwa do współkształtowania przyszłości zależą także od tego, na ile uda się nadal rozwijać i precyzować powyższy katalog, a także wypracować akceptowane w dużej mierze standardy jakościowe. Ostatecznie chodzi o wypracowanie strategii rozwoju w zgodzie z ekologią i ekonomią.

3.3 Model drzewa

Strategia Zrównoważonego Rozwoju musi być weryfikowalna i zrozumiała! Koncepcję „Trwałego. Przyszłościowego Rozwoju“, uchwaloną w 1992 r. w Rio de Janeiro przez 178 rządów, zaprezentowano jako wizję przewodnią, której konkrety kształt ma nadać ogólnoświatowa wspólnota, ale także poszczególne państwa, jak również regiony i samorządy. Chodzi o wypracowywanie coraz bardziej konkretnych i zrozumiałych założeń, umożliwiających jej realizację.

Ewentualnym modelem lepszego zobrazowania poszczególnych etapów jest schemat drzewa, ukazujący rozwój ogólnej wizji (pień drzewa) poprzez wytyczne (konary) i przewodnie cele (gałęzie) aż po wskaźniki (liście):

pień drzewa - wizja ogólna

konary - wytyczne

gałęzie - przewodnie cele

liście - wskaźniki

Wskaźniki to dające się zmierzyć wartości lub cechy. Wskaźniki Trwałego, Przyszłościowego Rozwoju ułatwiają mówienie o nim i przekładają jego koncepcję na język obrazów, liczb i pożądanych efektów. Umożliwiają weryfikacji wyników dyskusji wokół koncepcji Zrównoważonego Rozwoju w oparciu o rzeczywistość.

Wskaźniki są pożytecznym narzędziem oceny tego, czy dane działanie lub posunięcie wywołuje wzmożony, trwały efekt. Są one jednak także obciążone wieloma problemami, polegającymi głównie na określeniu, co ma być poddane weryfikacji czy pomiarowi, a to już jest zadaniem polityków we współpracy z ważnymi społecznie podmiotami i grupami. Dopiero wtedy, gdy zostaną oni włączeni do działania może dojść do koniecznej akceptacji ze strony społeczeństwa, bez której proces Zrównoważonego Rozwoju skazany jest na niepowodzenie.

W ramach debaty o Zrównoważonym Rozwoju należy dla wszystkich trzech wymiarów wypracować - obok zasadniczych – także tzw. wskaźniki poziome (ogólnoświatowe, narodowe, regionalne, lokalne)oraz wskaźniki pionowe (branżowe, zakładowe).

Zadaniem związków zawodowych jest uczestniczyć w tym procesie i realizować własną wizję sprawiedliwości społecznej.

4 Możliwości współdziałania związków zawodowych

4.1 Dziewięć zasad Globalnego Paktu Narodów Zjednoczonych

Sekretarz Narodów Zjednoczonych zaproponował na Forum Gospodarczym w Davos 31 stycznia 1999 roku zawarcie Globalnego Paktu między państwami członkowskimi ONZ i sferami gospodarki prywatnej. Przedsiębiorstwa i pozostałe instytucje prywatne, które przystąpiłyby do Paktu, miałyby się zobowiązać do realizacji w ramach swojej polityki następujących celów i ideałów:

prawa człowieka

1. sfery gospodarcze mają respektować uznane w skali międzynarodowej prawa człowieka, wspierać ich obronę oraz

2. zagwarantować, że nie uczestniczą w ich łamaniu.

stosunki pracy

3. uznawać swobodę zrzeszania się i zawierania układów zbiorowych pracy, jak również występować na rzecz:

4. zniesienia wszelkich form pracy przymusowej i obowiązkowej,

5. rzeczywistego zlikwidowania zjawiska pracy świadczonej przez dzieci i

6. zniesienia dyskryminacji w sferze zawodowej oraz zatrudnienia

ochrona środowiska

7. gospodarka powinna z uwagą podchodzić do problemów ekologicznych,

8. realizować inicjatywy na rzecz promowania odpowiedzialnego obchodzenia się ze środowiskiem naturalnym oraz 

9. angażować się na rzecz rozwoju i rozpowszechniana technologii przyjaznych środowisku.

4.2 Związki zawodowe a koncepcja Zrównoważonego Rozwoju

W uchwalonym na konferencji w Rio de Janeiro programie Agenda 21 poświęcono sprawom robotniczym i związkowym osobny rozdział XXIX, zatytułowany: „Wzmocnienie roli pracowników i ich organizacji związkowych“

Punktem wyjścia programu jest opinia mówiąca o tym, że starania na rzecz realizacji strategii Zrównoważonego Rozwoju powinny zaowocują procesami dostosowawczymi i zwiększoną przestrzenią działania na szczeblu państwowym oraz na poziomie przedsiębiorstw, a to z kolei będzie mieć szczególnej formie skutki dla pracowników. Związki zawodowe uznaje się tam za ważne podmioty działania, ułatwiające osiągnięcie stanu Trwałego, Przyszłościowego Rozwoju ze względu na ich doświadczenia dziedzinie przeobrażeń w sferze przemysłu, ich zaangażowanie na rzecz odpowiedzialnego społecznie, gospodarczego rozwoju oraz przyznawanie przez nie niezwykle wysokiego priorytetu sprawie ochrony środowiska pracy i powiązanej z nią ochronie środowiska naturalnego.

Jako istotny cel wspólny wymienia się zwalczanie ubóstwa oraz stan trwałego, pełnego zatrudnienia jako czynniki bezpiecznego, czystego i zdrowego środowiska, zarówno środowiska pracy oraz życia społeczności, jak i środowiska naturalnego. Dlatego też sfery pracownicze powinny brać szeroki udział w realizacji i ocenie działań podejmowanych w ramach Agendy 21.

Międzynarodowa Konfederacja Wolnych Związków Zawodowych (MKWZZ) uczestniczyła wraz ze związkami poszczególnych krajów w wielu konferencjach poświęconych Trwałemu Przyszłościowemu Rozwojowi – w tym także w konferencjach Komisji d/s Zrównoważonego Rozwoju – reprezentując na nich interesy pracownicze. Podejmowano przy tym – i podejmuje się nadal – szczególne wysiłki o uznanie konwencji ( tzw. Core Labour Standards) Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) jako podstawy społecznego wymiaru rozwoju.

MKWZZ współpracuje ściśle ze związkami zawodowymi poszczególnych krajów, a także z konfederacjami nadrzędnymi, jak np. z Europejską Konfederacją Związków Zawodowych (EKZZ).

Również związek IG BAU włączył się w ten proces, np. wielu jego członków wzięło udział w konferencji w Johannesburgu na przełomie sierpnia i września 2002 r.

4.3 Europejski Dialog Społeczny

Współpraca między państwami członkowskimi w dziedzinie realizacji prawa do zrzeszania się i zawierania układów zbiorowych pracy przez pracodawców i pracowników była zadaniem Komisji już w świetle Traktatu Rzymskiego.

W 1985 roku wdrożono Dialog Społeczny z Val Duchesse, przyjęty następnie przez ówczesnego przewodniczącego Komisji Europejskiej Jacques’a Delors’a, w celu włączenia unijnych pracodawców i pracobiorców do procesu reform (jednolite Akty Europejskie, rynek wewnętrzny, unia walutowa) i pozyskania ich poparcia. Od tego czasu istnieje regularna wymiana myśli między Komisją Europejska (później także Radą) a partnerami Dialogu Społecznego na temat wszystkich społeczno- i gospodarczo-politycznych projektów unijnych. W obradach tych po stronie partnerów dialogi społecznego biorą udział: europejska konfederacja przemysłowa UNICE, związek przedsiębiorstw publicznych CEEP i Europejska Konfederacja Związków Zawodowych. Dzięki Traktatowi z Maastricht (Protokół Socjalny) wprowadzono obligatoryjne konsultacje z udziałem wszystkich reprezentacji interesów na tematy społeczne wraz z możliwością zawierania układów zbiorowych. Przyjęto już m.in.:

• porozumienia ramowe nt. urlopu rodzicielskiego (14. grudnia 1995 r.)
• porozumienie ramowe nt. Urlopu za pracę w niepełnym wymiarze godzin z 6 czerwca 1997 r.
• porozumienia ramowe nt. umów o pracę na czas określony z 18 marca 1999 r.
• porozumienie ramowe na rzecz poprawy płatnego zatrudnienia w sektorze rolnictwa krajów członkowskich Unii Europejskiej (zalecenie) 24 lipca 1997 r.

Od pierwszego stycznia 1999 roku wprowadzono komisje d/s dialogi sektorowego, m.in. dla sektora rolnictwa i budownictwa. Przyjęte po 2000 roku wspólne teksty to:

• Konferencja EFA i GEOPA/COPA nt. płatnego zatrudnienia w sektorze rolnictwa krajów członkowskich Unii Europejskiej, Saint-Raphael, Francja, 12./13 kwietnia: Deklaracja końcowa z 13 kwietnia 2000 r.
• Białe Księgi partnerów europejskiego Dialogu Społecznego nt. zatrudnienia w rolnictwie: zapewnienie zatrudnienia dzięki szkolnictwu i doskonaleniu zawodowemu w rolnictwie unijnym, 13 kwietnia 2000 r.
• Wytyczne dot. urządzeń wtryskowych: techniki wtryskiwania, środowiska i bezpieczeństwa, 8 listopada 2000 r.
• Podręcznik bezpieczeństwa i higieny pracy w leśnictwie, 8 listopada 2000 r.
• Europejskie Porozumienie dot. Szkolnictwa Zawodowego w Rolnictwie, 5 grudnia 2002 r.

4.4 Europejska Komisja Gospodarczo-Społeczna

Europejska Komisja Gospodarczo-Społeczna jest organem doradczym Komisji Europejskiej i Europejskiej Rady Ministrów w sprawach projektów ustawodawczych. Wysłuchanie jej opinii w określonych kwestiach społecznych czy gospodarczych, np. dotyczących rolnictwa, komunikacji, polityki społecznej, oświaty czy ochrony konsumentów jest obowiązkowe. Komisja może być także wysłuchana przez Europejski Parlament. Oprócz pracodawców, pracowników, rolników czy konsumentów reprezentuje ona również inne ważne grupy interesów życia gospodarczego i społecznego. Jej 222 członków mianuje rada ministrów na wniosek krajów członkowskich. Wszyscy członkowie Komisji działają niezawiśle. Kraje członkowskie Unii o dużej liczbie ludności – w tym także Niemcy – delegują do Komisji Gospodarczo-Społecznej po dwudziestu czterech przedstawicieli. Traktat Nicejski przewiduje, że po przystąpieniu w 2004 roku dziesięciu nowych państw, a także Bułgarii i Rumunii będzie ich 344.

Funkcja i zakres kompetencji

Komisja Gospodarczo-Społeczna jest gremium apolitycznym spełniającym funkcję doradczą. Stwarza ona okazję partnerom Dialogu Społecznego (pracodawcom, pracobiorcom, związkom zawodowym, organizacjom konsumenckim itp.) do zajmowania formalnego stanowiska wobec polityki unijnej. Dzięki funkcji doradczej, jej członkowie i reprezentowane przez nich organizacje włączane są do unijnego procesu podejmowania uchwał. Skład Europejskiej Komisji Gospodarczo-Społecznej odpowiada spełnianemu przez nią zadaniu rzecznika różnorodnych społecznych i gospodarczych grup interesu z poszczególnych krajów członkowskich Unii.

Funkcja Komisji Gospodarczo-Społecznej w procesie stanowienia prawa

Komisja Gospodarczo-Społeczna sprawuje swoją funkcję doradczą przedkładając Komisji Europejskiej, Radzie i Parlamentowi Europejskiemu swoje stanowisko w różnych kwestiach, sporządzane przez jej członków, reprezentujących poszczególne obszary gospodarcze i społeczne w Unii.

W stanowisku odnośnie „Oceny unijnej strategii Zrównoważonego Rozwoju – stanowisko sondujące“ dokonuje bilansu polityki Komisji Europejskiej i pewnego spojrzenia wprzód. Wniosek Komisji Gospodarczo-Społecznej dotyczący standardów socjalnych jest taki, że w trakcie opracowywania strategii Zrównoważonego Rozwoju należy przyznać wyższą rangę jego społecznemu wymiarowi, jeśli na koniec cała strategia i jej oparcie nie mają doznać uszczerbku. Komisja definiuje cztery obszary, na które należy położyć szczególny nacisk:

• centralnym aspektem życia zawodowego jest jakość pracy w społeczeństwie pełnego zatrudnienia
• należy dokonać analizy społecznych i gospodarczych skutków starzenia się społeczeństwa w celu odpowiednio wczesnego rozpoznawania społecznych przemian i dostosowania polityki
• centralnym problemem jest zwalczanie ubóstwa, podobnie jak wiążącej się z nim dyskryminacji części społeczeństwa
• obowiązkiem społecznym i prawem każdego obywatela jest zapewnienie bezpieczeństwa zdrowotnego

Jako instrument silnego oddziaływania mogłaby tu posłużyć Karta trwałego społecznego rozwoju.

A oto wybór niektórych stanowisk, zgłoszonych przez przedstawicieli związkowych:

• Stanowisko Europejskiej Komisji Gospodarczo-Społecznej w sprawie „Sytuacji w zakresie zatrudnienia w rolnictwie na terenie Unii Europejskiej i w krajach kandydujących; opcje działania na rok 2010“ (29 stycznia 2004 r.)
• Stanowisko Europejskiej Komisji Gospodarczo-Społecznej nt. „Zasobów odnawialnych: wkład obszarów wiejskich w aktywną ochronę klimatu i Zrównoważonego Rozwoju“ z 4 sierpnia 2000 r.
• Stanowisko Europejskiej Komisji Gospodarczo-Społecznej nt. „Rozwoju inicjatywy na rzecz regulacji ogólnych uwarunkowań zatrudniania wędrownych pracowników rolnych z krajów trzecich“ z 24 maj 2000 r.

4.5 Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw: nowa strategia Komisji Europejskiej na rzecz promocji Zrównoważonego Rozwoju

W lipcu 2002 roku Komisja Europejska zaakceptowała nową strategię na rzecz promowania społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw (Corporate Social Responsibility – w skrócie CSR), zdefiniowaną jako dobrowolne, odpowiedzialne społecznie i ekologicznie działania przedsiębiorstw, powiązane z ich podstawową działalnością i wykraczające poza ustawowe zobowiązania. Strategia ta ma spowodować większe przyczynianie się przedsiębiorstw do Zrównoważonego Rozwoju. W dokumencie postuluje się nową społeczną i ekologiczna rolę przedsiębiorstw

W zakresie CSR Komisja Europejska musi odgrywać istotną rolę:

• ma ona doprowadzić do wymiany przykładów Best Practice między przedsiębiorstwami na terenie całej Unii i ustalenia wspólnych kryteriów oceny.
• ponadto działać w kierunku zintegrowania zasad CSR z polityką wszystkich państw członkowskich Unii, np. w celu ich lepszego promowania zrozumienia w krajach rozwijających się.
• w roku 2004 Komisja opublikuje raport o stanie prac unijnego forum tzw. Stakeholder.
• jednocześnie utworzone zostanie europejskie Forum Stakeholder EMS, służące wszystkim podmiotom – partnerom Dialogu Społecznego, tzn. związkom zawodowym i przedsiębiorcom, społeczeństwu obywatelskiemu, konsumentom i inwestorom jako platforma do ustalenia jednolitej unijnej koncepcji, do wypracowania odnośnych zasad przewodnich, wymiany przykładów Best Practice, ustalenia zasad postępowania i uzgodnienia instrumentów regulacji, takich jak np. „społeczny” znak jakości.

Początki unijnej dyskusji nt. CSR sięgają roku 1995, kiedy to grupa przedsiębiorców z państw członkowskich wraz z przewodniczącym Komisji Europejskiej opublikowała manifest skierowany przeciwko dyskryminacji pracowniczej. Pozwoliło to stworzyć sieć powiązań między europejskimi przedsiębiorstwami, sprzyjającej wymianie przykładów Best Practice odnośnie CSR (CSR Europa). Jednak dopiero podczas europejskiego szczytu w Lizbonie w marcu 200 roku strategia CRS znalazła się wśród głównych politycznych celów Agendy. Wtedy to po raz pierwszy szefowie państw i rządów Unii Europejskiej zaapelowali do poczucia odpowiedzialności przedsiębiorstw, wzywając je do poczynienia wkładu na rzecz realizacji nowego, strategicznego celu Unii Europejskiej, to znaczy, by gospodarka unijna stała się do roku 2010 najbardziej konkurencyjną i najbardziej zintegrowaną gospodarką świata. Równocześnie w lipcu 2001 roku Komisja opublikowała tzw. Zieloną Księgę nt. CSR.

Postulaty związków zawodowych odnośnie CSR są następujące:

• jeśli praktyka CSR ma być wiarygodna, to nie może być rozwijana, realizowana i oceniana jednostronnie przez przedsiębiorców, włączone muszą zostać wszystkie ważne społecznie grupy (Stakeholder).
• sprawozdania z dziedziny społecznej i ochrony środowiska muszą być obowiązkowe i podlegać weryfikacji.
• należy połączyć CSR z Corporate Governance, bowiem przedsiębiorstwa muszą przejąć odpowiedzialność za swoje działania.

4.6 Forest Stewardship Council (FSC)

Celem FSC jest przyjazna środowisku i sprawiedliwa społecznie gospodarka leśna, tzn. osiągnięcie równowagi pomiędzy społecznymi i ekologicznymi aspiracjami gospodarki w dziedzinie leśnictwa.

Struktura organizacyjna FSC

Organizacyjnie FSC odpowiada trójpodziałowi na ekologię, dziedzinę spraw społecznych i gospodarkę. Zarówno na szczeblu międzynarodowym, jak i w grupach roboczych poszczególnych państw, panuje system trójizbowy. Członkostwo w FSC jest dobrowolne, jednak członkowie muszą się zdecydować, czy chcą być przyjęci do izby gospodarczej, społecznej lub ekologicznej i odpowiednio uzasadnić swój wniosek. W celu zapobieżenia globalnemu brakowi równowagi już na starcie, FSC stworzyła obok systemu trójizbowego globalny system gwarancji równowagi między członkami półkuli północnej i południowej. Każda izba posiada podczas głosowania taką samą liczbę głosów, żadna więc nie może przegłosować pozostałych.

Także pracujący społecznie zarząd polega temu samemu trójpodziałowi. Każda izba wystawia obok przewodniczącego swój własny zarząd i jednego vice-przewodniczącego.

Standardy

Standardów FSC to są minimalne, gwarantujące możliwość długotrwałego zachowania ekologicznych funkcji ekosystemu lasu. Równocześnie poszukuje się sposobów stworzenia równowagi interesów między grupami społecznymi, uczestniczącymi w eksploatacji lasu. Standardy zakładają także istnienie godziwych i bezpiecznych warunków pracy. Mimo te wysokie wymagania w dziedzinie proekologicznej gospodarki leśnej i sprawiedliwości społecznej, sama eksploatacja lasu pozostaje ważną i traktowaną na równi sprawą.

W Niemczech obowiązują np. następujące zasady:

chroniąca środowisko eksploatacja

• zasadniczy zakaz całkowitego wyrębu
• nie stosuje się biocydów
• martwe drzewa pozostają w lesie

pro-socjalne warunki pracy

• zatrudnianie personelu możliwie przez cały rok
• regularne szkolenia i przedsięwzięcia z dziedziny doskonalenia zawodowego
• obowiązek starannego doboru usługodawców
• akceptowanie zasad eksploatacji lasu

wydajne gospodarowanie

• produkcja drewna wysokiej jakości
• regularne przeprowadzanie inwentaryzacji lasu
• produkcja możliwie odpornych gatunków drewna, odpowiadających potrzebom rynku
• trwałe zaopatrywanie rynku

4.7 Program Flower Label

Kwiaty - produkcja ekologiczna i przyjazna człowiekowi

W 1998 roku utworzono program "Flower Label Programm" (FLP). Organizacjami założycielskimi były:

• zrzeszenia handlarzy, hurtowników oraz związek importerów kwiatów (BGI),
• Związek Niemieckich Kwiaciarzy (Fachverband Deutscher Floristen - FDF),
• Organizacja praw człowieka FIAN (FoodFirst Informations- & Actions-Netwerk),
• ewangelicka organizacja pomocy "Brot für die Welt" (Chleb dla świata), organizacja pomocy dzieciom "terre des hommes" i
• związek zawodowy Bauen-Agrar-Umwelt (IG BAU)

Program ustala wytyczne oszczędnej ekologicznie produkcji kwiatów w godziwych warunkach pracy. Obejmuje także standardy socjalne i ekologiczne oraz umożliwia kontrolę ich respektowania w dziedzinie produkcji kwiatów na świecie.

Jako punkt wyjścia do sformułowania programu posłużyła sytuacja na niemieckim rynku kwiatowym. W Niemczech wydaje się na kwiaty cięte ok. czterech miliardów euro rocznie. Z tego ok. dwunastu procent produkowanych jest w Republice Federalnej, reszta importowana jest z zagranicy. Większość sprowadzanych do Niemiec kwiatów produkowana jest w Holandii, ale prawie połowa wszystkich kwiatów sprzedawanych w RFN pochodzi z takich krajów jak: Ekwador, Kolumbia, Kenia, Zimbabwe, Izrael, Hiszpania, Turcja, itp.

Przy hodowli kwiatów pracują przede wszystkim kobiety, a ich warunki pracy często nie tam są „usłane różami”. Braki w sferze bhp prowadzą do wypadków. Niewystarczające regulacje umów o pracę i dotyczące czasu pracy powodują kłopoty natury rodzinnej., Brak dbałości o ochronę środowiska prowadzi do lokalnych skażeń.

Plantacje kwiatów uczestniczące w programie Flower Label muszą spełniać m.in. następujące warunki:

• swoboda organizowania się w związkach zawodowych
• zakaz wykonywania pracy przez dzieci i pracy przymusowej
• stałe umowy o pracę i świadczenia socjalne ponad przeciętną
• bezpieczeństwo i higiena pracy
• odpowiedzialne korzystanie z zasobów naturalnych
• zakaz stosowania wysoko toksycznych środków ochrony roślin

Wszystkie hodowle będące członkami FLP są zobowiązane respektować obowiązujące na całym świecie przepisy prawa pracy, wyznaczone przez Międzynarodową Organizację (MOP). Plantacje kwiatów na całym świecie mogą poddać się kontroli przeprowadzanej przez niezależnych ekspertów i zostać członkami programu Flower Label – przy założeniu, że spełniają wyżej wymienione wymogi. Ugrupowania obrońców praw człowieka i związki zawodowe mają prawo do wyrywkowych kontroli. W każdym z krajów tworzone są biura, którym pracownicy mogą zaufać, gdzie mogą zwracać się ze skargami. Po przeprowadzonej kontroli Plantacje otrzymują certyfikat FLP i mają prawo oferować na rynku swój towar opatrzony znakiem FLP.

Istnieje już ponad pięćdziesiąt zakładów hodowli kwiatów w Kenii, Ekwadorze, Zimbabwe, RPA, Tanzanii i Kolumbii będących członkami programu Flower Label. W zakładach tych panują obecnie lepsze warunki pracy. Dzięki FLP wiele pracownic otrzymało po raz pierwszy

• stałe umowy o pracę,
• płatny urlop macierzyński,
• płacę minimalną oraz
• dodatkowe świadczenia socjalne.

Robotnicy w Afryce mieszkają często na plantacjach. Stąd też warunkiem uzyskania znaku FLP jest istnienie na plantacji porządnych domów z odpowiednim i wystarczającym zaopatrzeniem w wodę. Zapewnienie taniej żywności i zabezpieczenie niewielkiego ogródka warzywnego są ważne jako gwarancja realizacji prawa człowieka do wyżywienia. Ustanowiono także rygorystyczne środki ostrożności przy posługiwaniu się preparatami ochrony roślin. Z preparatów tych nie można wprawdzie zrezygnować, jednak tzw. substancje problematyczne zostały z naszego programu skreślone.

W Niemczech kwiaty produkowane na takich plantacjach oferowane są w ponad siedmiuset kwiaciarniach na terenie całej Republiki Federalnej.

4.8 Inicjatywy związkowe na szczeblu krajowym

Związki zawodowe mogą uczestniczyć w procesie Zrównoważonego Rozwoju także na szczeblu krajowym, a tym samym w przeforsowywaniu społecznych i ekologicznych standardów. Z licznych inicjatyw wymieńmy jako przykład dwie:

Dialog w sektorze produkcji cementu

Wobec szczególnie zapalnej sytuacji w przemyśle cementowym jako gałęzi energochłonnej utworzono – w związku z debatą na temat podatku ekologicznego – grupę roboczą, zajmującą się problematyką Zrównoważonego Rozwoju w tym sektorze.

“Plus dla pracy i środowiska”

Związek zawodowy IG BAU wspólnie z organizacją Greenpeace wypracował projekt będący dowodem na możliwość pogodzenia interesów ochrony środowiska z rozwojem polityki zatrudnienia. (http://www.arbeit-und-umwelt.de). Celem projektu jest restauracja zasobów mieszkaniowych według określonych kryteriów. W zamian spółki budowlane otrzymałyby prawo posługiwania się znakiem jakości.

5 Związkowa współpraca ponadgraniczna

Od myślenia w kategoriach globalnych do lokalnych działań

Wymienione wcześniej przykłady poprawy standardów socjalnych, a także istnienia pewnych, niezbędnych możliwości oddziaływania pokazuje, że możliwe jest także wywieranie przez związki zawodowe wpływu na kreślone procesy. Przykłady te pokazują również wyraźnie, że ustanawianie standardów socjalnych nie może odbywać się w oderwaniu od związków zawodowych i ich kompetencji w macierzystym kraju. Współpraca ponadbranżowa i ponadgraniczna to właśnie właściwe w tym miejscu hasło. Oto kilka przykładów.

Wpływ na bezpieczeństwo i higienę pracy

Pokazuje to wyraźnie przykład bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony zdrowia w rolnictwie!

Międzynarodowa Organizacja Pracy (MOP) uchwaliła 21 czerwca 2001 roku porozumienie nr 184 o bezpieczeństwie i higienie pracy w rolnictwie (Zalecenie nr 192). Dokument ten jako pierwszy gwarantuje pracownikom rolnictwa na gruncie prawa międzynarodowego te same prawa i tę samą ochronę, z jakiej korzystają inne grupy zawodowe.

Komisja Europejska przyjęła wiele dyrektyw dotyczących sfery bezpieczeństwa i higieny pracy. Wraz z obowiązkowym włączeniem prawa unijnego do prawa poszczególnych krajów członkowskich, w krajach tych obowiązują te same standardy - od 1 maja 2004 roku także w nowych krajach unijnych.

Uchwalenie porozumienia czy dyrektywy to jedno – realizacja standardów w zakładach pracy to druga sprawa.

Doniesienia z zakładów pracy pokazują nam ciągle, że we wszystkich krajach istnieje potrzeba znacznych działań. Rolnictwo, leśnictwo i budownictwo nadal należą do gałęzi o dużej liczbie wypadków przy pracy. Organizacje związkowe uznały zatem za postęp postawienie problemów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony zdrowia w rolnictwie na równi z kwestią standardów ekonomicznych i ekologicznych w ramach wspólnotowej polityki agrarnej. Przewiduje się, że w przypadku naruszenia przez przedsiębiorstwa przepisów z dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony zdrowia redukcji ulegną udzielane im subwencje. Niezrozumiałe jest jednak, dlaczego nie zostało to ujęte w formie ostatecznego rozporządzenia. Czyżby ochrona ludzi była mniej ważna niż zwierząt?

Związki zawodowe nie odpuszczą jednak tego tematu.

Zaplanowano następujące konkretne przedsięwzięcia o charakterze ponadgranicznym,

• ściślejsza ponadgraniczna współpraca polskich, niemieckich i czeskich ekspertów w zakresie prewencji w dziedzinie bhp
• poznawanie przykładów Best Practice z zakresu zakładowej prewencji w dziedzinie bhp
• branżowe zakłady ubezpieczeniowe przygotowały odpowiednie informacje po polsku, bowiem także polscy robotnicy sezonowi powinni móc dowiadywać się o środkach bezpieczeństwa w swoim ojczystym języku.
• podjęto inicjatywę w kierunku przetłumaczenia wspólnych przepisów i dyrektyw na wszystkie języki krajów członkowskich Unii.
• uzgodniono z Europejską Federacja Rolniczych Związków Zawodowych przeprowadzenie unijnej kampanii informacyjnej na temat niebezpiecznych substancji używanych w rolnictwie.

W powyższych działaniach powinno wziąć udział możliwie najwięcej Koleżanek i Kolegów:

Respektowanie zapisów układów zbiorowych pracy

Pozostaje wiele dziedzin nie objętych regulacjami układów zbiorowych pracy. Tam, gdzie układy zbiorowe istnieją, trzeba walczyć o ich respektowanie na szczeblu zakładowym. Zarówno w rolnictwie, jak i w branży budowlanej prowadzone są konsultacje między poszczególnymi związkami zawodowym, dotyczące polityki w sferze układów zbiorowych pracy. Przykładem są tu następujące projekty:

• porozumienia zbiorowe w rolnictwie Europy Północno-Zachodniej
• ponadgraniczne regulacje taryfowe oraz rozwój stosunków pracy w polskim przemyśle budowlanym i rolnictwie.

Znaczenie współpracy ponadgranicznej zwiększy się jeszcze bardziej wraz ze wzrostem zjawiska migracji zarobkowej i otwarciem granic.

Zdobywanie kwalifikacji i doskonalenie zawodowe kategoriach permanentnego uczenia się przez całe życie

Dyskusja o wspólnych standardach w dziedzinie oświaty ma w ramach unijnego dialogu społecznego długą tradycję. We wspólnym porozumieniu partnerów Dialogu Społecznego (patrz rozdz. nt. Dialogu Społecznego) udało się ustalić ogólne kryteria porównywalności szkolnictwa zawodowego.

W celu długotrwałego zapewnienia dopływu nowej kadry zawodowej koniecznością staje się system szkolnictwa i zdobywania kwalifikacji, zwłaszcza w kontekście przeobrażeń struktury zawodowej w sferze w gospodarki rolnej i budowlanej. Podkreśla to raz jeszcze potrzebę ponadgranicznych działań na rzecz standardów socjalnych.

Przeciwdziałanie społecznej dyskryminacji

Fatalne warunki zakwaterowania, odmowa ustawowych i zagwarantowanych układami zbiorowymi pracy świadczeń to sytuacje, z jakimi cudzoziemscy pracownicy mają często od czynienia. Wielu pracowników werbuje się wykorzystując katastrofalną sytuację gospodarczą w ich kraju i zwabia się ich do wykonywania prascy nielegalnie. Dyskryminowani pracownicy bardzo szybko popadają także w sferę kryminalną.

Podstawą jest tu informowanie zatrudnionych o ich prawach. Do tej pory odbyło się wiele imprez o charakterze informacyjnym. Wspólnie z polskim Związkiem Zawodowym Pracowników Rolnictwa (ZZPR) wydano broszurę informacyjną o sytuacji prawnej.

Planuje się dalsze działania pod hasłem „Godziwe warunki zakwaterowania dla cudzoziemskich pracowników sezonowych”. Celem jest przeforsowanie wiążących regulacji dotyczących właśnie zakwaterowania.

6 Załącznik

6.1 Związki zawodowe rolników z Czech, Polski i Niemiec na rzecz standardów socjalnych w rolnictwie

Przedstawiciele związków zawodowych ZZPR (Polska), OSPZV-ASO (Republika Czeska) i IG BAU (Niemcy), jak również europejskiej federacji EFFAT dyskutowali podczas warsztatów, które odbyły się w dniach 11 – 13 marca 2004 roku w Pradze o dotrzymywaniu i dalszym rozwoju standardów socjalnych w dziedzinie rolnictwa.

Wysocy rangą działacze związkowi stwierdzili wówczas, co następuje:

W trakcie procesu integracji europejskiej standardy socjalne nie mogą ulec obniżeniu ze szkodą dla pracowników. Wręcz przeciwnie, należy przenosić i poszerzać pozytywne doświadczenie poszczególnych krajów.

Standardy socjalne są niezbywalnym elementem Zrównoważonego Rozwoju europejskiego rolnictwa i terenów wiejskich w ogólności.

Związki zawodowe będą się wspólnie angażować na rzecz określenia i stosowania standardów socjalnych w dziedzinie rolnictwa. Oceniają przy tym pozytywnie założenia Komisji Europejskiej zawarte w rozporządzeniu o dopłatach bezpośrednich, realizowanych w ramach Wspólnotowej Polityki Agrarnej, zgodnie z którą do podstawowych postulatów pod adresem kierownictwa zakładów pracy zalicza się również postulat dot. ochrony zdrowia człowieka.

Subwencje dla przedsiębiorstw nie dotrzymujących ustaleń z dziedziny ochrony zdrowia, lub wręcz jaskrawo je naruszających będą podlegać redukcji!

Obok spraw bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia należy we współpracy z przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego przedyskutować, ustanowić, a następnie systematycznie realizować kolejne standardy socjalne dla sektora rolnictwa i obszarów wiejskich, jak np. w dziedzinie oświaty, doskonalenia zawodowego, systemu ubezpieczeń emerytalnych i zdrowotnych.

Praca sezonowa w rolnictwie pozostanie również po rozszerzeniu Unii Europejskiej obszarem zaangażowania związków zawodowych. Najpilniejsze problemy do rozwiązania to zakwaterowanie w godziwych warunkach, informacja w języku ojczystym o przepisach bezpieczeństwa w miejscu pracy i wypłacanie zagwarantowanej układem zbiorowym pracy płacy minimalnej.

Związki zawodowe rozwiązywać te problemy we wzajemnej ścisłej kooperacji i apelują do odpowiednich instancji o uczestnictwo w tej współpracy!

Nielegalna praca nadal pozostaje problemem nierozwiązanym! Związki zawodowe stwierdzają jednak, że to nie nielegalny pracownik jest tu sprawcą! Jest on raczej ofiarą kryminalnych poczynań geszefciarzy i handlarzy żywym towarem. To im należy przypisać tu całą winę!

Związki zawodowe będą wspólnie informować w krajach delegujących pracowników o sytuacji prawnej, panującej w krajach docelowych.

W obliczu rozszerzenia Unii Europejskiej podpisani niżej związkowcy potwierdzają swoją wolę kontynuowania wspólnej drogi ścisłej współpracy.

Bohumir Duffek, OSPZV-ASO
Leon Grycuk, ZZPR
Hajo Wilms, IG BAU
Arnd Spahn, EFFAT

Praga, 12. marca 2004 roku

6.2 Bibligrafia i adresy poczty elektronicznej

Born, Manfred; de Haan, Gerhard: Methodik, Entwicklung und Anwendung von Nachhaltigkeitsindikatoren

www.umweltschulen.de/download/nachhaltigkeitsindikatoren_born_deHaan.pdf

Bundesministerium für Umwelt, Naturschutz und Reaktorsicherheit (Hrsg.): Konferenz der Vereinten Nationen für Umwelt und Entwicklung im Juni 1992 in Rio de Janeiro - Agenda 21. Dokumente. Bonn o.J.

Europäische Kommission: Grünbuch Europäische Rahmenbedingungen

www.europa.eu.int/comm/employment_social/soc-dial/csr/greenpaper_de.pdf

Hauff, Volker (Hrsg.): Unsere gemeinsame Zukunft. Der Brundtland-Bericht der Weltkommission für Umwelt und Entwicklung. Greven 1987 - Brundtland-Report „Our Common Future“ (Unsere gemeinsame Zukunft)

Die Europäische Union

Internetauftritt der Europäischen Union (dort auch Internetseiten in den jeweiligen Landessprachen)

www.europa.eu.int

CSR: Die Mitteilungen der Kommission mit der neuen Kommissionsstrategie zu CSR finden sich auf der CSR-Homepage:

www.europa.eu.int/comm/employment_social/soc-dial/csr/csr_index.htm

FLP

www.flower-label-programm.org

FSC-International

www.fsc.org

FSC-Deutschland

www.fsc-deutschland.de

Informationen zum Thema Nachhaltigkeit

www.umdenken.de/akademie/index,id,17.html

www.nachhaltigkeit.aachener-stiftung.de

Sozialer Dialog und WSA

www.europa.eu.int/eur-lex/de/about/pap/process_and_players4.html

www.europarl.eu.int/factsheets/4_8_6_de.htm

www.esc.eu.int/pages/intro_de.htm

W niniejszej broszurze można było wskazać tylko niektóre obszary działania. Ich podsumowanie dowodzi możliwości oddziaływania partnerów Dialogu Społecznego. Podstawą do tego jest jednak ciągła praca i jasne cele, a także ścisła kooperacja na płaszczyźnie europejskiej.

Publikacja: Industriegewerkschaft Bauen - Agrar - Umwelt

Autor: Peter Kern

Tłumaczenie: Cezary Jenne

Berlin 2004

Wydano przy wsparciu Federalnego Ministerstwa Gospodarki i Pracy Republiki Federalnej Niemiec